Tips voor gastgezinnen vluchtelingen conflict Oekraïne: hoe omgaan met psychische problemen?

Je staat op het punt om vluchteling(en) n.a.v. het conflict in Oekraïne op te vangen. Bewonderenswaardig is dat. Waarschijnlijk zit je ook met héél wat vragen. En ongetwijfeld hebben de mensen waaraan jij onderdak zal bieden een heftig, niet evident traject achter de rug. In eerste instantie zal adrenaline bij hen zorgen voor overlevingsdrang. Zodra ze daarna bij jou onderdak en rust gevonden hebben, kunnen mentale moeilijkheden opduiken. Rode Kruis–Vlaanderen reikt jou hier tips aan om daar mee te gaan en om hen een eerste psychische ondersteuning te bieden.

In 4 stappen: hoe bied je de eerste psychische hulp?

Hoe kan je eerste hulp bieden aan iemand die het psychisch moeilijk heeft? Er zijn 4 vier basishandelingen. Vaak is het niet meteen duidelijk of er iets aan de hand is en wat. Wat kan je desgevallend doen of zeggen? Onderstaande stappen bieden je houvast. We hebben hier bewust gekozen voor een beknopte samenvatting. Heb je nood aan meer achtergrond, raadpleeg dan zeker onze app Houvast waar je meer informatie kan vinden over de 4 basishandelingen.

1. Beoordelen van de situatie: vertoont een van je gasten een van deze signalen?

Het is van groot belang dat je te allen tijden een inschatting maakt van de geestelijke gezondheid van jouw gasten. Geestelijk gezond zijn betekent dat je kan omgaan met de vele uitdagingen in je dagelijkse leven. Door alles wat jouw gasten hebben meegemaakt, is het goed mogelijk dat hun draagkracht een enorme deuk gekregen heeft. Het is net die draagkracht die ons beschermt tegen het ontwikkelen van psychische problemen.

Jij kan hier een enorm belangrijke rol in spelen door er te zijn voor je gasten. Jouw ondersteuning kan alles letterlijk dragelijker maken waardoor ergere psychische problemen voorkomen kunnen worden. Als jouw gast het toch te moeilijk krijgt - hoe hard jij ook je best doet - en een goedbedoeld gesprek is niet meer voldoende, moet je ingrijpen. Wij helpen jou hier graag op weg in het (h)erkennen van signalen die kunnen wijzen op psychische klachten.

Herkennen van psychische problemen

Het is belangrijk om oog te hebben voor de algemene symptomen van psychische problemen.

Verandering in denken
- Problemen met aandacht en concentratie
- Problemen met leren en geheugen
- Problemen met plannen en organiseren
- Problemen met helder denken
- Blijvende negatieve verwachtingen of overtuigingen m.b.t. tot zichzelf, anderen, de wereld
Verandering in gevoelens
- Uitgesproken negatieve gevoelens
- Onvoldoende positieve gevoelens
- Overdreven positieve gevoelens
- Sterk wisselende gevoelens
- Vlakke gevoelens
- Geen gevoelens
Veranderingen in voorkomen en gedrag
- Verandering in houding en beweging
- Verandering in manier van spreken
- Verandering in voorkomen en verzorging
- Verandering in eetgewoonten
- Verandering in slaapgewoonten
- Woedeaanvallen
- Prikkelbaarheid
Verandering in relaties met andere
- Moeilijkheden bij begrijpen van en meeleven met andere
- Veranderingen in inhoud van gesprekken en manier van omgaan met anderen
- Zich terugtrekken van sociale contacten
- Gedrag vertonen dat schadelijk is voor anderen

Herkennen van een crisis

Opgestapelde psychische problemen kunnen mogelijk leiden tot een psychische crisis. Een psychische crisis is als iemand in een stressvolle situatie terechtkomt waaraan hij zich onvoldoende kan aanpassen en waardoor hij ernstige psychische klachten ontwikkelt. De klachten zijn zo ernstig dat ze het dagelijkse leven helemaal verstoren. De druppel die een crisis veroorzaakt, hoeft niet groot te zijn.

Mogelijke kenmerken van een psychische crisis zijn:

Zichzelf of andere in gevaar brengen
- Concrete zelfdodingsgedachten
- Poging tot zelfmoord
- Agressie
- Ernstig misbruik van medicijnen/alcohol/andere drugs
Plotse, extreme veranderingen in gevoelens/gedrag
- Paniekaanvallen
- Wegvluchten
- Huilen
- Extreme euforie
Verwarring, gevoel voor realiteit verliezen.
- Hallucinaties
- Gevoel vervreemd te zijn van de wereld of van eigen lichaam

Herken je één van deze symptomen?

Zorg dan voor veiligheid van jezelf, de persoon en anderen.
Zorg voor rust.
Praat helder en duidelijk.
Luister naar zijn/haar verhaal en biedt steun.
Schakel indien nodig professionele hulp in. Bel 112.

Herkennen van een mogelijk trauma

Jouw gasten hebben mogelijks al heel wat meegemaakt de laatste tijd. Zij kunnen er een effectief trauma overhouden of overgehouden hebben. Het is perfect mogelijk dat jouw gast bij aanvang helemaal ok lijkt te zijn, maar dat zijn/haar gedrag verandert naarmate hij/zij langer bij jou verblijft. Wees extra attent voor onderstaande zaken.

Herbeleven van het trauma
- Via opzoeken van informatie en/of beeldmateriaal kijken
- Indringende gedachten, beelden, gevoelens en herinneringen
- Nachtmerries
- Flashbacks
- Via tekenen of repetitief spel
Vermijden van het trauma
- Vermijden van pijnlijke herinneringen, gedachten en gevoelens - intern
- Vermijden van plaatsen, mensen, objecten - extern

Herkennen van psychische problemen bij kinderen

Uiteraard is het mogelijk dat je ook kinderen zal opvangen. Ook zij kunnen psychische problemen ervaren. Hieronder een opsomming van algemene signalen waar je best alert voor bent bij kinderen. Belangrijk hierbij is dat je vooral oog hebt voor de impact op hun functioneren. Elk kind kan al wel eens moe zijn, maar als dit een duidelijk effect heeft op hun functioneren is er vaak meer aan de hand.

Vermoeidheid
Zwak, lichamelijk ongemak
Prikkelbaar
Moeilijk om met opdrachten te beginnen
Zweet veel en snel
Zegt vooraf dat hij/zij het niet kan
Huilt snel, angstig gedrag
Veel zuchten, ademhalingsproblemen
Eet te veel/weinig
Concentratieproblemen, nerveus
Rusteloos
Voelt zich ongelukkig
Regressief gedrag
Agressiviteit
Rusteloosheid, emotionele instabiliteit
Slaapproblemen
Scheidingsangst
Bedplassen
Vaak huilen
Teruggetrokken gedrag / isolatie van activiteiten / vrienden
Psychosomatische klachten
Leer- en concentratieproblemen
Identiteitsproblemen
Hechtingsproblemen

2 Bijstaan en ondersteunen: hoe ondersteun je jouw gast die het moeilijk heeft?

Herken je één van bovenstaande signalen, dan is het belangrijk om hier goed mee om te gaan. Jouw gast heeft mogelijk een schokkende gebeurtenis meegemaakt. Daarop reageert hij/zij zowel psychisch als lichamelijk. Sommige reacties verwacht je misschien niet. Neem het zeker niet persoonlijk. Het zijn normale reacties op abnormale gebeurtenissen.

Hoe ondersteun je jouw gast als die het moeilijk heeft?

Ga het gesprek aan.
Voorzie tijd en ruimte om te praten.
Blijf rustig.
Luister zonder te oordelen.
Wees je bewust van je eigen lichaamstaal.
Bied steun en toon medeleven.
Respecteer privacy maar beloof geen geheimhouding.
Beperk het geven van advies, maar zoek samen naar een oplossing.
Moedig hem/haar aan om over zijn problemen te vertellen tegen mensen die dicht bij hem/haar staan.
Als de persoon niet meteen wil praten, respecteer dit.
Blijf aanwezig.

Ga zelf niet doorvragen over de effectieve traumatische gebeurtenis. Herbeleving van een traumatische gebeurtenis kan leiden tot (verdere) traumatisering.

Hoe ondersteun je een kind dat het moeilijk heeft?

Probeer zelf rustig te blijven of samen tot rust te komen.
Geef op een simpele manier, maar eerlijk antwoord op vragen. Ga het onderwerp niet uit de weg, maar volg het tempo van het kind.
Zorg voor afleiding: speelgoed, creatieve mogelijkheden, maar ook fijne herinneringen ophalen.
Zorg voor structuur in het dagelijkse leven (bv. op hetzelfde uur gaan slapen, eten enz.)
Beperk mediablootstelling; bv. 2 vaste momenten per dag samen nieuws kijken.

Hoe ondersteun je een kind bij paniek of hevige reacties?

Zorg voor veiligheid.
Probeer zelf rustig te blijven.
Hou er rekening mee dat reacties voortvloeien uit een overspannen stress-systeem. Het kind of de jongere heeft dat niet altijd onder controle.
Ga op ooghoogte zitten.
Breng het kind in het hier en nu: noem zijn/haar naam, ga samen even stappen, verwijs naar rustgevende dingen in de omgeving.
Benoem de reactie die je ziet (bv. heel bang, boos, verdrietig).
Wanneer het kind gekalmeerd is, vraag wat je kan doen als dat nog eens zou gebeuren.

3. Begeleiden naar professionele en andere hulp

Jouw gasten komen uit een oorlogssituatie en kunnen het een en ander hebben meegemaakt. Aarzel niet om professionele hulp in te schakelen als dat nodig is.

Waar kan je terecht voor professionele hulpverlening?

Uiteraard zijn er nog tal van andere organisaties die kunnen helpen. Bespreek het met jouw huisarts of neem een kijkje in onze app Houvast.

4. Bewaken van je eigen grenzen en voor jezelf zorgen

Wij begrijpen maar al te goed dat je de belangen van jouw gasten nu even op de eerste plaats wil zetten. Je wil er zijn voor hen en hen optimaal steunen. Dat raden we ook absoluut aan, maar zorg dragen voor een ander begint met zorg dragen voor jezelf. Houd zeker rekening met onderstaande tips:

Erken en aanvaard je eigen gevoelens.
Neem tijdig afstand.
Neem wat iemand zegt of doet als hij/zij psychische problemen doormaakt niet persoonlijk.
Zoek zelf steun bij familie, vrienden of iemand anders.
Begrens je eigen verantwoordelijkheden.
Beweeg voldoende en eet, drink en slaap gezond.
Maak voldoende tijd voor jezelf en wat je leuk vindt, doe wat ontspant en oplaadt.
Maak gebruik van ons zelfzorgplan.

App Houvast

Merk je dat je je niet helemaal top voelt en lees je graag wat meer over de signalen waarover je kan waken, dan kan je terecht op onze app Houvast. Die biedt je tips aan om houvast te vinden, artikels met meer info rond signalen die je bij jezelf kan opmerken, zelfhulptips zoals me-time momenten, een dagboek en meer. Neem zeker ook een kijkje in de sectie ‘zelfzorg’ om ideeën te krijgen hoe je goed zorg kan dragen voor jezelf.

Zelfzorgplan

Hou een zelfzorgplan bij. Dat helpt je om gezond te blijven omgaan met de situatie.