Waarom moeten mannen na seksueel contact met een man 4 maanden wachten met bloed geven?

Duiding van het onderwerp

Rode Kruis-Vlaanderen is een door de wet erkende bloedinstelling. Onze voornaamste missie op dit vlak is voldoende en veilig bloed voor patiënten te voorzien. Hierbij moeten we rekening houden met een belangrijk veiligheidsrisico, nl. dat via een bloedtransfusie infectieziekten kunnen worden overgedragen. Zo zijn er op het einde van de 20ste eeuw heel wat mensen besmet geraakt met hepatitis C en hiv doordat over deze infecties toen nog niet veel gekend was. We wisten wel al langer dat syfilis en hepatitis B via bloed overdraagbaar waren en testten hier dan ook systematisch op. Deze tests werden begin 21ste eeuw uitgebreid met hepatitis C en hiv.

De huidige generatie gevoelige testen zorgen voor een hoge graad van veiligheid. Toch blijft er, kort na een besmetting, altijd een vensterperiode waarin een beginnende infectie nog niet kan worden opgespoord door een test. Dit terwijl de verwekker wel al via bloed kan worden overgedragen en de ontvanger dus ziek kan maken. Voor andere vermoede en ook bewezen bloedoverdraagbare infecties zoals hepatitis A en E, voorziet de Belgische overheid niet in financiering om te testen en Rode Kruis-Vlaanderen test hier dan ook niet op.

Naast het systematisch testen van elke donatie zijn er 2 andere pijlers die ons helpen om een bijzonder hoge graad van veiligheid van onze bloedproducten te garanderen.

• De toepassing van pathogeenreductietechnieken: Pathogeenreductie houdt in dat bloedproducten behandeld worden zodat eventueel aanwezige bacteriën en virussen zich niet langer kunnen vermenigvuldigen. Deze technieken zijn helaas niet naar alle pathogenen toe even effectief. Daarnaast worden ze momenteel enkel toegepast op plasma en bloedplaatjes en niet op de rode bloedcellen die bij een klassieke bloedtransfusie toegediend worden.
• De donorselectie: Via de medische vragenlijst en donorselectie wordt er gepeild naar gezondheidsfactoren en situaties die bij een donatie een risico kunnen inhouden voor de donor zelf en/of voor de ontvanger van zijn bloedproducten. Een groot deel van de vragen hebben tot doel risicosituaties op te sporen waarbij door bloed overdraagbare infecties kunnen worden opgelopen zoals reizen, heelkundige ingrepen, piercing of tatoeage,… en ook seksueel gedrag. De donorselectie is de belangrijkste vorm van bescherming tegen recent opgelopen hiv/HBV/HCV/syfilis infecties waarbij de testen aanvankelijk nog vals negatief kunnen tekenen en tegen andere bloedoverdraagbare infecties waarop (nog) niet getest wordt. Na dergelijke risicosituatie zal de donor een tijdlang uitgesteld worden tot we weten dat de testen betrouwbaar zijn of tot we weten dat de periode dat iemand besmettelijk kan zijn, verstreken is. Deze risicosituaties en de bijbehorende uitsteltermijnen zijn bepaald op grond van wetenschappelijke data en voor een groot deel ook wettelijk vastgelegd.  

In 2017 werd door de overheid een wettelijke uitsteltermijn van 12 maanden bepaald voor alle personen die een seksueel contact hebben gehad dat een verhoogd risico op het oplopen van hiv en andere bloedoverdraagbare infecties met zich meebrengt. Concreet gaat het om personen met meerdere sekspartners, personen die betaald hebben/werden voor seks en personen met een risicopartner voor het oplopen van hiv (bijvoorbeeld mannen die seks hebben met mannen of personen met een partner recent afkomstig uit een gebied met een hogere prevalentie voor hiv). Die versoepeling werd toen ook ondersteund door onderzoek uitgevoerd door Rode Kruis-Vlaanderen. Een recente systematische review bevestigt de veiligheid van een uitsteltermijn van 12 maanden (Schroyens N et al. Men who have sex with men and risk for transfusion-transmissible infections in blood donors in Western countries: A systematic review update. Vox Sang. 2023.)

Specifiek voor mannen die seks hebben met mannen (MSM)

Mannen die seks hebben met mannen zijn in Westerse landen een bevolkingsgroep bij wie hiv veel frequenter voorkomt dan in de algemene populatie. 6 tot 10% van de mannen die seks hebben met mannen zouden getroffen worden door hiv. Ook bij MSM in een monogame relatie is het risico op een niet-gediagnosticeerde hiv-infectie beduidend hoger (55x) dan bij mannen in een heteroseksuele relatie, zelfs met een nieuwe partner.

We zien daarnaast dat het gebruik van de hiv-preventiepil (PrEP) toeneemt in België en meer dan 95% van de starters rapporteren MSM-contacten. PrEP kan ervoor zorgen dat de testen voor hiv vertraagd of niet positief tekenen. Tegelijkertijd kunnen PrEP-gebruikers in de valse overtuiging verkeren dat hun bloed veilig is.

Maar undetectable=untransmissible zoals bij sekscontacten, gaat niet op voor bloedtransfusie. Hierbij kan een niet detecteerbare lage virale lading toch al tot besmetting van de patiënt leiden.

Naast hiv komen ook andere seksueel overdraagbare aandoeningen (syfilis, gonorroe, genitale Herpes, Chlamydia) frequenter voor bij MSM. Sciensano benoemt mannen die seks hebben met mannen tevens als risicogroep voor HAV, HEV, HBV en HCV. De uitbraken van COVID-19 en apenpokken hebben aangetoond dat we steeds bedachtzaam moeten zijn voor nieuwe of opnieuw opduikende pathogenen waarbij eventuele bloedoverdraagbaarheid nog niet gekend of nog niet uitgesloten is. Recent bleek de verspreiding van het apenpokkenvirus zich praktisch uitsluitend bij MSM voor te doen.

De nieuwe wetgeving

Ook al toont de recente systematische review aan dat er op vandaag te weinig evidentie is om te besluiten dat een uitsteltermijn van 4 maanden een even hoge graad van veiligheid biedt als een uitsteltermijn van 12 maanden (Schroyens N et al. Men who have sex with men and risk for transfusion-transmissible infections in blood donors in Western countries: A systematic review update. Vox Sang. 2023.), toch heeft de kamer van volksvertegenwoordigers in juni 2022 - om politiek-maatschappelijke redenen - beslist om voor de groep van MSM een soepeler beleid door te voeren dan voor andere groepen met een verhoogd risico. Ze kozen ervoor om de uitsteltermijn te verlagen van 12 naar 4 maanden na het laatste seksueel contact.

Voor andere personen die een seksueel contact hadden met een verhoogd risico blijft een uitsteltermijn van 12 maanden voorzien in de wetgeving. Als door de wet erkende bloedinstelling volgen wij de wetgeving en hebben wij op 1 juli 2023 de versoepeling van de uitsteltermijn na MSM van 12 maanden naar 4 maanden ingevoerd.

We zijn er ons heel goed van bewust dat er ondertussen in heel wat landen de versoepeling nog verder gaat en waarbij er geen uitstel meer is na MSM binnen een vaste homoseksuele relatie. Elk land heeft hierin zijn eigen wetgeving die, behalve op wetenschappelijke inzichten, ook gebaseerd is op politieke keuzes. En binnen elk land bepaalt de financiering door de overheid mee het testbeleid alsook de modaliteiten waarbinnen collectes georganiseerd kunnen worden. Op basis van modellen maakt de overheid van deze landen de inschatting dat het extra risico dat ze erdoor nemen - en dat door de patiënt gedragen wordt - acceptabel is. In landen waar al langer met individuele risico-inschattingen gewerkt wordt zoals Spanje en Italië zien we dat besmettingen bij donoren frequenter voorkomen. Momenteel zijn er zeker nog geen data of studies beschikbaar die aantonen dat een doorgedreven bevraging het hogere risico bij MSM afdoende kan identificeren en reduceren.